Vandaag nog eens een stukje waar we geen vrienden mee zullen maken. Vandaag vieren we de verjaardag van Milton Friedman die op 31 juli 1912 werd geboren. (Overigens: een dag waarop nogal wat beroemde mensen kaarsjes uitblazen: Constant Permeke, Louis De Funes, Primo Levi, Oleg Popov, Ivan Rebroff, Cees Nooteboom, Geraldine Chaplin, Wesley Snipes en J.K. Rowling, bijvoorbeeld.)
Waarom vinden we Milton Friedman bijzonder? Omdat het boekje Free to Choose, dat hij ooit samen met zijn echtgenote Rose Friedman (hierboven zie je ze samen op de foto) schreef, ons destijds de ogen heeft geopend. Net zoals iedereen die opgroeide in de jaren zeventig en niet nadacht, waren we vanzelfsprekend voor een socialistische economie. Want het kapitalisme, dat was maar niets: verspilling, uitbuiting, armoede, onvrijheid, dictatuur. Hoe zo'n socialistische economie er zou uitzien, wist niemand. Uiteraard zou het niet zo'n onding zijn als in de Sovjet-Unie of China (verspilling, uitbuiting, armoede, onvrijheid, dictatuur). Nee, hoor: wij waren voor het Echte Socialisme. Rechtvaardig, maar toch welvarend. Solidair, maar toch de volle vrijheid. Uiteraard.
We waren, zoals gezegd, niet slim. Wat enigszins voor ons pleit is dat we ons heel ongemakkelijk voelden, telkens we de lof zongen van het Echte Socialisme. We geloofden namelijk niet echt dat het allemaal zo eenvoudig kon zijn. Hoe zou dat in zijn werk gaan, zo'n economie waar we samen beslisten wat we gingen produceren en dat dan vervolgens samen ook deden? Wat gebeurde er bijvoorbeeld met wie iets anders wou of met wie er zo'n beetje de kantjes van afliep? Het standaardantwoord daarop was dat zulks niet zou gebeuren onder het Echte Socialisme, want dan zouden we allemaal Gedreven worden door Hetzelfde Ideaal. En intussentijd? Tja, je kon, legden slimmere mensen uit, nu eenmaal geen omelet bakken zonder eieren te breken.
Dat eieren breken vonden we maar niets. Vooral omdat we zelf niet zo'n geweldige groepsmensen zijn en een probleem hebben met gezag. Vooral ook omdat we dat eigenlijk best wel goede eigenschappen vinden. Ook al omdat we er van overtuigd zijn dat het precies die eigenschappen zijn die het leven draaglijk maken. Het Echte Socialisme, vreesden we, leek nog het meest op eeuwig op kamp met mensen die je niet bijzonder aardig vindt, maar die wel de hele tijd voor jou beslissen welke klussen jij moet opknappen en aan welke activiteiten je zal deelnemen. Hell.
En dus lazen we Milton en Rose Friedman. En sindsdien zien we de dingen anders. Wat het echtpaar Friedman probeert duidelijk te maken is dat, als je vrijheid belangrijk vindt, er geen alternatief bestaat voor de markt: "The market gives people what the people want instead of what other people think they ought to want. At the bottom of many criticisms of the market economy is really lack of belief in freedom itself."
Ja? En wat als je arm en ziek bent of geen vaardigheden hebt waar vraag naar is op die markt? Milton Friedman is, net als wij, een groot voorstander van een soort van universeel basisinkomen, een zogeheten negatieve inkomstenbelasting.
Ja? Maar was Friedman geen vriend van de Chileense dictator Pinochet? Meer zelfs: lag Friedman niet aan de basis van het economisch beleid van Pinochet? Zijn trouwens al die rotliberale volgelingen van Friedman, als puntje bij paaltje komt, zoals Naomi Klein in The Shock Doctrine beweert, geen voorstanders van een frisse dictatuur?
Dat zetten we graag even recht. Vooreerst vind je hier een lang stuk van de Zweedse liberale publicist Johan Norberg, die kipkap maakt van de stellingen van Klein (hier een bespreking van Tyler Cowen, van datzelfde boek). En hier kan je lezen hoe het nu precies zat met Friedman en Pinochet: Friedman bezocht Chili één keer, in 1975, twee jaar na de staatsgreep. Hij gaf er een reeks lezingen, hij sprak drie kwartier met Pinochet. Punt. Interessant is dat hij dezelfde lezingen in dezelfde periode ook in China en Joegoslavië gaf: niemand die daar tegen protesteert, niemand die Friedman verantwoordelijk houdt voor de Chinese dictatuur of de Joegoslavische oorlog. Kan natuurlijk altijd nog.
Of het slim is om dictatoriale landen te bezoeken en om met dictators te praten is een andere zaak. Alleszins, over het Chili van Pinochet schreef Friedman later: "Chile is not a politically free system and I do not condone the political system ... The conditions of the people in the past few years has been getting better and not worse. They would be still better to get rid of the junta and to be able to have a free democratic system."
Rose en Milton waren 68 jaar getrouwd en waren aan elkaar gewaagd. In de zomer van 2006 werden ze samen geïnterviewd in The Wall Street Journal (22.07.06). Milton was tegen de oorlog in Irak, Rose voor. Lees even mee:
"What's really killed the Republican Party isn't spending, it's Iraq. As it happens, I was opposed to going into Iraq from the beginning. I think it was a mistake, for the simple reason that I do not believe the United States of America ought to be involved in aggression." Mrs. Friedman -- listening to her husband with an ear cocked -- was now muttering darkly.
Milton: "Huh? What?" Rose: "This was not aggression!" Milton (exasperatedly): "It was aggression. Of course it was!" Rose: "You count it as aggression if it's against the people, not against the monster who's ruling them. We don't agree. This is the first thing to come along in our lives, of the deep things, that we don't agree on. We have disagreed on little things, obviously -- such as, I don't want to go out to dinner, he wants to go out -- but big issues, this is the first one!" Milton: "But, having said that, once we went in to Iraq, it seems to me very important that we make a success of it." Rose: "And we will!"
Mrs. Friedman, you will note, had the last word.
En hoe is het nog met Rose? Een tijdje terug kon je lezen dat Rose Milton wel erg mist. Een Nederlandse sympathisant opperde toen dat we haar misschien met z'n allen een kaartje kunnen sturen voor haar, eind dit jaar, zevenennegentigste verjaardag. Rose's preciese geboortedatum is verdwenen in de mist der tijden: toen ze in december 1911 in het Russische Staryi Chortoryisk werd geboren stak het nog niet zo nauw met de burgerlijke stand.
Voor wie Rose wil opbeuren, hieronder haar adres:
1515 Shasta Drive
App. 1218
Davis,
California 95616
U.S.A.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten