De stem van Orwell

Er valt altijd wel iets te vieren.

In Groot-Brittannië herdenken ze dat zestig jaar geleden George Orwell's 1984 verscheen. De BBC dook in haar archieven en kwam boven met documenten uit de tijd dat Orwell er werkte. Die staan nu op de webstek.

Tussen 1941 en 1943 maakte Orwell programma's voor de wereldomroep, gericht op het Verre Oosten. Orwell wou zijn bijdrage leveren aan de strijd tegen het fascisme. Orwell, die al in Spanje had gevochten, verkoos in eerste instantie gewoon soldaat te worden. Maar dat lukte niet, omwille van zijn gezondheidstoestand: hij leed aan tuberculose, wat hem in 1950 trouwens fataal zou worden.

Dan maar in het Territorial Army, waar alle kneusjes, actieve bejaarden, mensen met een arm of een been eraf, onderdak vonden. Wie ooit de komische reeks Dad's Army (Daar komen de schutters, in het Nederlands) zag, weet zo'n beetje waarover het gaat. Rondmarcheren met een houten geweer, bleek al gauw niet hoe Orwell zich de strijd tegen het fascisme had voorgesteld. Via via kwam hij bij de BBC terecht. Mensen met, zoals Orwell, ervaring in Azië, konden ze daar wel gebruiken.

Het was de bedoeling het Verre Oosten warm te maken voor de zaak van de geallieerden. Maar de BBC bleef de BBC. Dus ging het er vooral ook om cultuur bij de mensen te brengen. Orwell las doorwrochte analyses van de wereldpolitiek voor en inviteerde bevriende schrijvers als T.S. Eliot, Stephen Spender, E.M. Forster of Dylan Thomas om uit hun werk te komen voordragen. Zo bracht Eliot zijn Waste Land ten gehore, toch wel één van de meer hermetische werken uit de geschiedenis van de moderne dichtkunst. Volksverheffing.

Eén probleem. Niemand wist of er ook luisteraars waren. Was het signaal van de omroep wel sterk genoeg? Waren er daarginds in Rangoon, Delhi of Kuala Lumpur effectief mensen die een radiootje hadden waarop ze de BBC konden horen? In 1943 hield Orwell het om die redenen voor bekeken.

Wat kwam er zoal boven uit het BBC-archief? Een vertrouwelijke nota over Orwell's stem, bijvoorbeeld. Die was "thin and flat". Kon dat wel op de radio? Overigens: we weten niet hoe Orwell klonk. Alle BBC-uitzendingen werden destijds wel opgenomen, maar daarna ook weer vernietigd. En dus moeten we voortgaan op hoe tijdgenoten zijn stem beschreven.

Vaak lees je ook over zijn nogal merkwaardige, hoogst persoonlijke accent. Orwell had op kostschool gezeten en dus een upper class-accent meegekregen. Maar Orwell wou als een man van het volk klinken en probeerde zich dus een working class-accent eigen te maken. Dat lukte nooit helemaal. En dus klonk Orwell vooral als iemand die nergens bijhoorde. Wat ook wel klopte, natuurlijk.

Nog een overigens: we hebben ook geen filmmateriaal van Orwell. Eén van de biografen beweert dat er een toeristenfilmpje bestaat, gedraaid in de badplaats Southwold, waar je twee seconden een boomlange man met enigszins verwaaid haar en een fijn snorretje ziet passeren. Onmiskenbaar Orwell, zeggen de enen. Neen: een andere boomlange man met verwaaid haar en een dun snorretje, zeggen de anderen.

Erg veel weten we dus niet met zekerheid.