Krijg de/het rambam

We hebben steeds minder met onze noorderburen te maken. Twee volkeren, gescheiden door dezelfde taal. Althans: we spreken allebei Nederlands, maar we begrijpen elkaar steeds slechter. Gisteren lazen we in NRC, in een artikel over de milieubeweging, deze passage: Langs de deuren gaan om alsnog de aanleg van de Tweede Maasvlakte te verhinderen terwijl alle procedures zijn doorlopen, daar krijg ik het rambam van.

Het rambam krijgen. Zonde toch dat we die uitdrukking, bezuiden Wuustwezel, niet kennen. Gelukkig is er de onvolprezen webstek van Het Genootschap Onze Taal. Daar weten ze alles. En daar lezen we:

Krijg de rambam (ook wel krijg het rambam) betekent 'verrek maar', 'val dood', 'bekijk het maar'. Ik krijg er de rambam van betekent iets als 'het werkt me op de zenuwen', 'ik word er gek van', en Zij werkt zich de rambam betekent 'zij werkt zich een ongeluk'.

Maar waar komt de term vandaan? Ook daarop weten die schatten het antwoord:

Van Dale (2005) vermeldt bij rambam dat dit een verbastering is van rabbi Moshe ben Maimon (1135-1204), een geleerde die de wetenschappelijke naam Maimonides voerde. Hij was niet alleen de grootste Joodse geleerde van de Middeleeuwen, maar ook arts. Dat laatste verklaart misschien dat de/het rambam de suggestie oproept van een of andere ziekte.

Hoe zijn ze, beste mensen van Onze Taal, bij Van Dale nu bij die Joodse geleerde terechtgekomen?

Maimonides was onder meer lijfarts van sultan Saladin. Hoe de naam van deze eminente geleerde in een verwensing is terechtgekomen, is niet helemaal duidelijk. Endt schrijft hierover in zijn Bargoens woordenboek (1974): 'Behalve om de klank, die gewelddadigheid suggereert, werd de naam van deze lijfarts van verschillende sultans wellicht ook aangeroepen om daarmee de ziektes waarvoor hij ingeroepen moest worden, op te roepen.' Maar H. Beem is daar niet zo zeker van. In 1974 schreef hij in Uit Mokum en de mediene: 'De Nederlandse populaire verwensing krijg de (het) rambam wordt nogal eens in verband gebracht met de naam Rambam. De veronderstelling dat deze woorden met elkaar in verband zouden staan, berust op niets anders dan de klankovereenkomst.' Zeker is dat harber rambam aan het begin van deze eeuw in het Jiddisch werd gebruikt voor 'een moeilijke plaats', dat wil zeggen: een moeilijk te interpreteren passage in een godsdienstig of filosofisch werk. Mogelijk werd met krijg het rambam oorspronkelijk bedoeld 'krijg een ziekte op een moeilijke plaats'. Dit thema komt bij verwensingen meer voor; denk bijvoorbeeld aan 'Krijg de kanker achter je hart, dat de dokter er niet bij kan komen.'

Doe zoals wij: maak je lid van Het Genootschap. Dat kost je 24 euro per jaar. Maar daarvoor krijg je wel tien keer per jaar het voortreffelijke tijdschrift Onze Taal thuis, mag je gratis vragen stellen aan de Taaladviesdienst én krijg je ook nog eens korting op allerlei leuke boeken over taal.

De Belgische taalkwestie is niet meer op te lossen, vrezen we. De Nederlandse mogelijk nog wel.

(Het prentje: een geïllustreerde pagina uit Maimonides' Wegwijzer voor de Verdoolden. Maïmonides -in het blauw- legt het nog één keer uit: eerste rechts, tweede links, rechtdoor tot aan het bruggetje en daar vraag je het nog maar eens.)