Onschuldiger tijden. In 1910 wordt de Russische sociaal-revolutionair Vladimir Zenzinov naar Siberië verbannen. Aangekomen in Yakutsk wordt hij bij de goeverneur geroepen. Die vertelt hem dat zijn uiteindelijke verbanningsoord het Arctische vissersdorpje Russkoye Ustye wordt. En meteen vraagt de goeverneur of Zenzinov zich niet enigszins nuttig wil maken. Als Zenzinov zich de volgende jaren wil bezighouden met meteorologische observaties, dan zal de Russische overheid hem met veel plezier barometers, thermometers en ander wetenschappelijk materiaal bezorgen.
Aangekomen in Russkoye Ustye meldt Zenvinov zich bij de hoofdman van het dorpje. Omdat Zenvinov de enige geletterde mens is in de wijde omgeving, valt hem de eer te beurt zelf zijn verbanningsbevel voor te lezen en de specifieke vereisten met betrekking tot zijn vrijheidsberoving mede te delen aan het lokale gezag, de hoofdman. De volgende jaren houdt Zenvinov zich, naast de meteorologie, ook bezig met het in kaart brengen van de volksgebruiken uit de streek (op het prentje: een Siberische sjamaan), het bestrijden van de lintworm, het lezen van Plato en Kant en het temmen van vosjes en wilde eenden.
Het Rusland van het begin van de twintigste eeuw was een autoritair en rechtenloos land. Maar gebiedsdelen zo groot als een continent werden door een handjevol ambtenaren bestuurd. Het duurde weken voor een brief vanuit de hoofdstad de uithoeken van de provincie bereikte. Een detachement soldaten deed er meestal zelfs langer over. In zo'n omstandigheden stelde de macht van de staat vrijwel niets voor.
Spoel nu even door naar vandaag en merk het contrast. We leven in een democratie en de wet is de wet. Maar de greep van de staat op het dagelijkse leven en op de samenleving is oneindig veel groter en indringender geworden. Geen detail ontsnapt nog aan het alziend oog van de alles regelende en in goede banen sturende overheid.
Natuurlijk kan je allerlei fantastische dingen opnoemen die we toch ook maar mooi aan de moderne staat hebben te danken: onderwijs, ziekenzorg, goed onderhouden wegen, de sociale zekerheid. Niemand wil terug naar het Russkoye Ustye van rond de vorige eeuwwisseling.
Maar een overheid die zich zorgen maakt over het feit of we wel genoeg groenten en fruit eten en die, voor ons eigen bestwil, wil verbieden om snoep in de buurt van de supermarktkassa uit te stallen om ons zo tegen impulsaankopen te beschermen, stemt ook niet vrolijk. Net zo min als het gegeven dat, als je mag voortgaan op de reacties daarop, nagenoeg iedereen dat soort betutteling best goed vindt.
Mensen vinden vrijheid gewoon eng, denken we wel eens.
(Het verhaal van Zenvinov haalden we uit het zeer onderhoudende boek van Anna Reid, The Shaman's Coat. A native history of Siberia, Phoenix, Londen 2002)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten