Dingen waarvan je aanneemt dat ze van nature zo zijn, blijken ook naar tijd en plaats te veranderen. In een standensamenleving was alles hiërarchisch geordend, zo ook de ruimte*. Mensen hielden letterlijk afstand van wie hoger of lager in de sociale orde stond. Vandaar het grote belang van ceremonieel in het dagelijkse leven: dat was een manier om iedereen precies zo tegenover elkaar te positioneren dat de sociale afstanden ook ruimtelijk werden bewaard. Voor mensen die tot dezelfde stand behoorden, telden dan weer geen afstandsbeperkingen: mensen leefden veel dichter op en met elkaar dan vandaag het geval is. Logisch ook: wie afstand zou willen houden tot wie formeel zijn gelijke was, matigde zich in zo'n samenleving toe zich hoger geplaatst en dus beter te voelen dan zijn gelijken (en gelijk aan de hoger geplaatsten en dus beteren).
Waar de standen zijn verdwenen, is ook de ruimte gedemocratiseerd. Iedereen kan ten aanzien van de ander staan waar hij/zij wil. Om die reden hebben we het ook moeilijker met ceremonieel: we vinden het ongemakkelijk om ons op zo'n manier van elkaar te onderscheiden dat het lijkt alsof er ongelijkheid bestaat. Maar wat gek is, is dat hoewel we elkaars gelijken zijn, we ruimtelijk gesproken meer afstand houden.
Mogelijk heeft dat te maken met dat men in een standensamenleving veel minder individu is. In een standensamenleving ontleent men wie men is aan wat men is: boer, burger, heer. Wie in zo'n samenleving met gelijken omgaat, gaat als het ware op in wat men met elkaar deelt. In een democratische samenleving is, hoe zeer we ook elkaars gelijken zijn, wat we met elkaar delen veel minder groot. We leiden andere levens, wat het moeilijker maakt ons in de ander te verplaatsen. Daarom houden we afstand.
*. Misschien net omdat in zijn tijd de dingen beginnen te veranderen, merkt Saul Frampton op, gaat het bij Montaigne (prentje) bijzonder vaak over de relaties van mensen tot elkaar in de ruimte. "Voor de mensen uit Montaigne's tijd was het een besef dat tot hun tweede natuur behoorde- men zou bijna kunnen spreken over het zesde zintuig van de zestiende eeuw".
3 opmerkingen:
Boeiend. Ik mrk de laatste tijd dat men weer meer oog krijgt voor die finesses van het 'ancien régime', misschien omdat doordringt dat de democratisering, met al haar goede en bevrijdende eigenschappen, toch ook enorme hoeveelheid maatschappelijke rancune heeft vrijgemaakt. Er is ook hernieuwde belangstelling voor De Tocquevilles Europese kijk op Amerika enz. Een van mijn favoriete Montaignestukken is, uit zijn reisdagboek naar Italië, de ontmoeting met de hoffelijke bedelaar.
Dat moest 'ik merk' zijn, excuses.
Ik wacht vol spanning op mijn exemplaar van Montaigne's Italië-reis. Ik bestelde het net voor de feestdagen bij een Nederlands antiquariaat, maar daar zijn ze voorlopig nog te druk bezig met elkaar het beste te wensen om mijn pakje op de post te doen, denk ik.
Een reactie posten