Herontdekking

De herontdekking van 2012: de Bazooka Joe-prentjes, een nooit opdrogende bron van wijsheid.

Om het jaar in schoonheid af te sluiten: Brigitte Bardot met Bubble Gum (filmpje). Zo. Tot in 2013.

Koffietijd

Zo ongeveer de enige wetenschappelijke ontdekking van dit nagenoeg voorbije jaar die een beetje is blijven hangen: koffie is helemaal niet slecht voor de gezondheid (meer hier).

Eigenlijk nooit aan getwijfeld. Wie dat ook niet deed was Frank Sinatra: The Coffee Song (muziekje).

Een goed café

Volgens Orwell, een man van de wereld, kon je een goed café hieraan herkennen:

1. The architecture and fittings must be uncompromisingly Victorian. 2. Games, such as darts, are only played in the public part of the bar. 3. The pub is quiet enough to talk, with the house possessing neither a radio nor a piano. 4. The barmaids know the customers by name and take an interest in everyone. 5. It sells tobacco and cigarettes, aspirins and stamps, and lets you use the phone. 6. There is a snack counter where you can get liver-sausage sandwiches, mussels (a speciality of the house), cheese, pickles and [...] large biscuits with caraway seeds. 7. Upstairs, six days a week, you can get a good, solid lunch -- for example, a cut off the joint, two vegetables and boiled jam roll—for about three shillings. 8. [...] it serves a creamy sort of draught stout [...]. 9. They are particular about their drinking vessels  [...] and never, for example, make the mistake of serving a pint of beer in a handleless glass. Apart from glass and pewter mugs, they have some of those pleasant strawberry-pink china ones. 10. [...] You go through a narrow passage leading out of the saloon, and find yourself in a fairly large garden.

Uit: George Orwell, The Moon Under Water, Evening Standard, 6 februari 1946.

We zijn, als je dat zo leest, vandaag wel heel erg snel tevreden. 

Bij de boer

Vroeger werden voetballers bij tegenvallende resultaten een tijdje naar het platteland gestuurd. Bezinnen bij de boer. In het holst van de nacht koeien melken, de stal uitmesten, onkruid wieden, aardappelen poten, dat soort dingen. Wanneer ze na dat agrarische intermezzo dan terugkeerden op de club werd er gegarandeerd met nieuw enthousiasme getraind. In de wedstrijd volgend op de retraite liet zo'n speler zich geheid van zijn beste kant zien. Als het gaat tussen scoren of in het holst van de nacht koeien melken, dan weet zo'n profvoetballer het wel.

Dus, heren van de favoriete voetbalclub: een goede verstaander heeft slechts een half woord nodig. Na de winterstop anders en beter of de boer op. Koeien melken, de stal uitmesten, onkruid wieden, aardappelen poten, dat soort dingen: uitermate goed voor de voetbalmoraal.

Het prentje: ook Johan Cruyff werd wel eens op strafstudie gestuurd bij Boer Krelis. Wat Cruyff met de koe van plan is, is een raadsel. Cruyff is dan ook onnavolgbaar.

De romanlezeres

Wat de kerken vaak helemaal fout aanpakken is de wijze waarop ze de zonde veroordelen. Als je mensen voorhoudt dat het pad van de zonde een glijdend pad is en er eenmaal vertrokken geen weg terug is, dan laat je weinig alternatief. Als bijvoorbeeld de kerk romanlezen gelijkstelt met de ergst mogelijk zonde, dan kan je net zo goed meteen die ergst mogelijk zonde bedrijven. Vandaar dat negentiende-eeuwse lezeressen van Slechte Boeken dat bij voorkeur naakt deden, zich onderwijl beschikbaar houdend voor eventueel in de buurt zijnde mannen. You might as well be hung for a sheep as for a lamb.

(En bij gebrek aan centrale verwarming deden nogal wat negentiende-eeuwse lezeressen vervolgens één of andere longziekte op. Ja, het was wat vroeger.)

Het prentje: Antoine Wiertz (1806-1865), La Liseuse des Romans, 1853. De afgebeelde mevrouw heeft dan ook nog eens het ongeluk dat de beschikbare man in kwestie meer geïnteresseerd lijkt in haar boekencollectie dan in haarzelf. Boekenliefhebbers: harteloze wezens.

Moderne ouders

Dit is wellicht een beetje tricky. Moderne, breeddenkende ouders willen natuurlijk niets liever dan hun nageslacht opvoeden tot moderne, breeddenkende jonge mensen. Leuke boekjes kunnen daar uiteraard bij helpen. Bijzonder fijn lijken bijvoorbeeld John Seven & Jana Christie's A Rule is to Break: A Child's Guide to Anarchy (meer: hier) en Brian Heagney's ABC of Anarchy.

Maar, moderne, breeddenkende ouders: daarna niet komen klagen als het nageslacht het boekje ter harte neemt en voortaan nooit meer iets voetstoots aanneemt, zelfs al komt het van moderne, breeddenkende ouders.

Het prentje: jonge -en oudere- lezertjes kunnen zich, na de lectuur van A Rule is to Break, formeel tot het anarchisme bekeren. Behalve dat van de Ramones na middernacht, stuk voor stuk goede principes overigens.

Kerstsfeer

Voor wie nog net dat extra beetje nodig heeft om helemaal in de kerstsfeer te komen:

"Christmas is about bringing people together. Like prostitution does."

Samuel L. Jackson*

* Uit de vermakelijke dialoog met Anne Hathaway (hier), die ons overigens gerust mag bellen zo ze nog geen plannen heeft voor oudejaar.

Drummerliedje

Niet helemaal eerlijk, maar zo is het leven: zelfs al vroeg Johnny Cash bij de apotheker om likdoornpleisters, dan nog klonk dat cool. In die zin kon je hem zelfs de meest melige kerstkrakers toevertrouwen: Johnny wist er wel blijf mee. Speciaal voor de meelezende gevoelige zielen: Johnny Cash in 1970 met Little Drummer Boy (filmpje).

Waarover gaat dat liedje en wat heeft het met kerst te maken? "De tekst", zo laat wikipedia weten, "vertelt over een arme jongen die niet in staat is om de pasgeboren Jezus een geschenk te geven. Door middel van het spelen op zijn trommel bewijst hij de eer met goedkeuring van moeder Maria. De pasgeborene lijkt het te begrijpen en lacht uit dankbaarheid." De popularisering van het drummerliedje danken we aan de von Trapps, het familiebedrijfje dat ons ook al The Sound of Music schonk. Maar dat bestond, ook al weer volgens wikipedia, helemaal niet uit zeven met gouden keeltjes gezegende blonde engeltjes en bovendien was het huwelijk van de immer goedlachse Maria met vader von Trapp ook nog eens liefdeloos.

Dar laatste kun je dan weer niet zeggen van dat van Johnny Cash en June Carter (prentje). Het liep weliswaar niet altijd van het spreekwoordelijke leien dakje, maar het gaf altijd vonken. Een voorbeeld voor ons allemaal.

Vóór Christus

Voor wie zich wel eens afvraagt hoe in de eeuwen vóór de geboorte van Christus onze voorouders de geboorte van Christus vierden: wel, zo ongeveer (prentje).

Niet zo geweldig veel veranderd, dus.

De genomineerden

Dit zijn ze dan, de genomineerden voor de almaar kleiner groeien-Literatuurprijs 2012. Om in aanmerking te komen moeten het boeken zijn die we a) het afgelopen jaar hebben gelezen*, b) die we -uiteraard- de moeite waard vonden en c) die op enige manier de filosofie van deze site belichamen. De genomineerden van dit jaar** zijn, in alfabetische volgorde:

J.R. Ackerley, My Dog Tulip.

Abhijit Banerjee en Esther Duflo, Poor Economics: Barefoot Hedge-fund Managers, DIY Doctors and the Surprising Truth about Life on less than $1 a Day.

Nicolas Bouvier, De wegen van de wereld. Verslag van een reis naar India.

Alex Butterworth, The World That Never Was. A Story of Dreamers, Schemers, Anarchists and Secret Agents.

Michael Dirda, On Conan Doyle: Or, The Whole Art Of Story-Telling.

Nathan Englander, What We Talk About When We Talk About Anne Frank.

Daniel Everett, Don't Sleep There Are Snakes: LIfe and Language in the Amazonian Jungle.

Saul Frampton, When I Am Playing With My Cat, How Do I Know She Is Not Playing With Me?: Montaigne and Being in Touch With Life.

Adam Gopnik, Winter: Five Windows on the Season.

Michel Pastoureau, Les couleurs de nos souvenirs.

John Tingey, The Englishman Who Posted Himself and Other Curious Objects.

John Vaillant, The Tiger: A True Story of Vengeance and Survival.


* Het afgelopen jaar betekent tussen 22 december 2011 en 21 december 2012. In totaal gaat het om 169 boeken.
** Het volledige juryrapport verschijnt bij de bekendmaking van de winnaar.

Tegeltjeswijsheid

Van de werkelijk fantastische Edward Gorey, eentje die zo op een muurtegeltje kan. Vice is nice, but a little virtue won't hurt you.

En nog waar ook.

Irving Fields

Het valt, zo in de aanloop naar de feestdagen, niet makkelijk er de ernst in te houden. Dan maar niet: Irving Fields, Mexican Hotfoot! (filmpje).

Irving Fields, jongens en meisjes, wordt weldra achtennegentig en treedt nog zes avonden per week op in Nino's Tuscany, een Italiaans eethuis in New York, waar je blijkbaar voor een stevige steak terecht kunt (hier).

In het kapsalon

Eigenlijk wou Elvis gewoon coiffeur worden. Maar omdat in de beginjaren zijn kapperszaak niet geweldig liep, haalde hij, als er geen klanten waren, de gitaar boven om volk te lokken. Dat bleek een meesterzet: dra zat het kapsalon elke dag vol. Maar klanten bleken vooral op Elvis' muzikale intermezzo's af te komen. Van het een kwam het ander en voor Elvis goed doorhad wat er gebeurde stond hij de hele tijd liedjes te zingen in Las Vegas. Dat was ook niet de bedoeling, meende de King. En dus besloot hij er op een goede dag van onder te muizen door zijn dood te faken.

En ja hoor, vandaag houdt Elvis gewoon opnieuw een kapsalon open, nu in Los Angeles (hier)*. Eerste liefde, beste liefde.

*. Aandachtige lezers zullen merken dat Elvis' Barbershop toch wel uiteenlopende besprekingen krijgt. Zo gaat dat met echte rock 'n roll: je bent er voor of je bent er tegen.

Stoofvleeskampioen

Laatst deelde ik een treincompartiment met maar liefst twee topsporters. Er was de man die ooit in één maaltijd wel twee kilogram stoofvlees bleek te hebben verorberd en er was de vrouw die, als er kroketten op tafel kwamen, er steevast zonder verpinken een stuk of zestien soldaat maakte. Onmiskenbaar titanen in het door hen gekozen excellentiedomein; prestaties die zonder de minste twijfel de bekroning vormden van jaren training en ijzeren discipline. Je begint wellicht met een klein bordje stoofvlees of met één of twee kroketjes en dan is het vermoedelijk een kwestie van steeds weer de grens te verleggen. Machtig mooi allemaal.

(Het is niet omdat de favoriete voetbalclub er niets van bakt dat een mens niet langer zou kunnen genieten van topsport.)

Het prentje: Rik Coppens, kom terug! Wijs ons de weg!

Zenon Specht

Een onterecht vergeten Belgische bijdrage aan de geschiedenis van de moderne muziek: het op zijn tijd lichtjaren vooruitlopende Robot Orchestra van Zenon Specht. Blijkbaar bestond er in 1954 een Antwerpse dancing die de Robot Club heette waar je dit olijke drietal aan het werk kon zien en waar je bovendien de beentjes kon schudden op de door hen volledig mechanisch voortgebrachte deuntjes. Specht ging met zijn trio overigens ook op tournee:

"Three couples in a Paris department store swing and sway to the music of “Wink, Blink, and Nod” (guitarist, drummer and saxophonist respectively), who are currently making themselves known in Paris. Although somewhat mechanical in their endeavours, they do produce faultless dance music. The robot musicians, the result of many years of work by Belgian engineer, Zenon Specht, are guided by remote control. They are capable rendering anything on the dance program, as long as there is a record of the requested number. They sit, stand, talk, sing, smile - and of course - wink, blink, and nod." (Bron: Modern Mechanix).

Wie meer weet over Zenon Specht of van wat er van Wink, Blink en Nod is geworden, mag dat altijd laten horen.

Allegorie

Karel Dujardin (1622-1678) wist dat als je mensen van een gedachte wil overtuigen, je best niet te subtiel te werk gaat. En dus schilderde hij een bellenblazend jongetje, balancerend op een parel in een oesterschelp, die de baren van de woeste zee trotseert, met op de achtergrond de ruïnes van een eertijds belangrijke stad. De mens, het leven? Niet veel meer dan een zeepbel. Alles wat is, is uitermate vergankelijk. En bovendien ook nog eens de speelbal van het toeval.

Boodschap begrepen, Karel.

Het prentje: Karel Dujardin, Allegorie, 1663.

Een weeffout

Er is, hoe je het ook draait en keert, een weeffout in de mens geslopen. In die levensfasen waar we de toppen van ons fysiek kunnen hebben bereikt, waar we blaken van energie, waar we helemaal klaar zijn om ons voort te planten, om Nobelprijzen te winnen en het Kanaal over te zwemmen, welnu, in die levensfasen zijn we helemaal niet gelukkig. En wanneer het fysiek en geestelijk bergaf gaat, wanneer we de herfstkou in de gewrichten voelen en bijvoorbeeld niet meer op de namen kunnen komen van de twee mannen van Abba -Bjorn en Benny, net op tijd- ja, net dan weten we blijkbaar geen blijf met ons welbevinden. En wanneer we dan uiteindelijk zo gelukkig zijn geworden dat ze op de grafieken bovenaan welhaast een lijntje lijken te moeten gaan bijtekenen, dan gaan we dood.

Iemand moet de achterliggende logica daarvan maar eens proberen uit te leggen.

Het prentje: het verband tussen leeftijd en geluk; Uit het onderzoek van Andrew Oswald en Nick
Powdthavee (hier in een handig powerpointje toegelicht).

Tongolele

Kenners van de Mexicaanse film! Waar zaten jullie de hele tijd? Waarom hebben jullie niet meer reclame gemaakt voor Yolanda Ivonne Montès, alias Tongolele (prentje)? Waarom moet een mens zo oud zijn geworden om pas nu het bestaan te ontdekken van El Rey del Barrio, ongetwijfeld een uitzonderlijk belangrijk stuk wereldfilmerfgoed als we mogen voortgaan op de werkelijk, eh, merkwaardige acteerprestatie die Yolanda Ivonne in volgend fragment neerzet: (filmpje).

Kenners van de Mexicaanse film! We houden jullie aansprakelijk. Eén dezer volgt de dagvaarding. Smartgeld!

Goethe On Ice

Ja, in de negentiende eeuw was er nog respect voor dichters. Johann Wolfgang von Goethe was zo indrukwekkend geliefd dat we onder meer de popularisering van het schaatsen aan hem danken. De dichter begaf zich inderdaad regelmatig op het ijs en al zijn fans -in het bijzonder de vrouwelijke- deden hem dat na.

Overigens: de snelste manier waarop je je in de vroege negentiende eeuw op eigen kracht kon voortbewegen was op de schaats. En je kon bovendien ook nog eens afstanden afleggen waar je in andere seizoenen gewoon van duizelde. In een tijd zonder geplaveide of geasfalteerde wegen was reizen het grootste deel van het jaar een calvarietocht: je ploegde je een weg door modder of stof en als het een paar dagen regende of dooide had je gewoon geen wegen meer. Als rivieren en kanalen bevroren kon het toeristische seizoen beginnen.

Het prentje: J.L. Raab, Goethe, ijsschaatsend in Frankfurt, z.j.  Over alle feiten des winters: het bijzonder onderhoudende Winter. Five Windows on the Season van Adam Gopnik. Eén van de betere boeken van dit jaar.

Happy Hanukkah

Wat Hanukkah onder meer voor heeft op Kerstmis is dat het maar liefst acht dagen duurt. Maar Hanukkah heeft wel meer voor op kerstmis, zoals Erran Baron Cohen zo meteen illustreert: filmpje. Halfweg en going strong tot 16 december: chag sameach!

Kerstnummer

In een advertentie voor het aanstonds te verschijnen kerstnummer wezen de uitgevers van het tijdschrift Beeton's op de bijzondere attractie die ze dat jaar in petto hadden: een verhaal, A Study in Scarlet, van de hand van ene A. Conan Doyle:

This story will be found remarkable for the skillful presentation of a supremely ingenious detective, whose performances, while based on the most rational principles, outshine any hitherto depicted. . . . The surprises are most cleverly and yet most naturally managed, and at each stage the reader’s attention is kept fascinated and eager for the next event . . . . It is certain to be read, not once, but twice by every reader, and the person who can take it up and lay t down again unfinished must be one of those rare people wh are neither impressionable nor curious. A Study in Scarlet should be the talk of every Christmas gathering throughout the land.

Zo maakte in 1887 Sherlock Holmes zijn entree. De wereld is daarna nooit meer dezelfde geweest.

Het prentje: het beroemde Christmas Annual uit 1887. Er werden slechts 33 nummers van bewaard en staat onder verzamelaars bekend als het duurste tijdschriftnummer ter wereld. In 2007 werd bij Sotheby's een exemplaar verkocht voor 156.000 dollar. Het exemplaar kostte destijds 1 shilling.

Occasioneel

“I'm an occasional drinker, the kind of guy who goes out for a beer and wakes up in Singapore with a full beard.”

Raymond Chandler, "I'll Be Waiting", 1939

Het prentje: weekend voorbij en weer niet met baard wakker geworden in Singapore. Laat staan in het Singapore van de jaren 1960. Niet goed bezig.

Beginnende goden

Goden beginnen altijd klein. Goden worden groter naarmate we ze om bijstand verzoeken. Zo ook, bijvoorbeeld, de god van de bijzettafeltjes. Telkens je je een godverdomme laat ontvallen wanneer je over zo'n tafeltje struikelt of er je been tegen stoot, groeien de krachten van de god in kwestie. En met goden is het als met kinderen: in de eerste levensjaren wordt het karakter gevormd. Een beginnende god die de hele tijd alleen maar verzoeken krijgt verdoemenis af te kondigen -zo interpreteert zo'n god immers de hierboven vermelde en tot hem gerichte krachtterm- ontwikkelt alleen maar die capaciteiten en wordt dus nogal chagrijnig van aard. Zo'n god kom je later, als die groot en gevestigd is, liever niet tegen.

Het prentje: via nvaughn.

Sneeuwtheater

De socioloog Erving Goffman merkte op dat mensen zich bij koud weer theatraler gaan gedragen: als we weten dat de anderen kijken, gaan we stampvoeten, wrijven we bijzonder nadrukkelijk in de handen, blazen we onze vingers warmte toe, zetten we gekke mutsen op en dragen we bergschoenen onder een kostuum. Zie mij hier eens bezig in de kou. Ook al is er nog maar een beetje sneeuw: onmiddellijk worden er flink wat remmen gelost.

Dat is een scherpe observatie. Overigens, ook bij opmerkelijk warm weer zie je dat fenomeen: mensen beginnen wat gekker te doen en vestimentair worden er grenzen verlegd. Dat is dan alvast één ding waar we ons kunnen op verheugen als het klimaat grilliger wordt: er zal meer straattheater worden gemaakt.

Uit eenvoudiger tijden: Bambi's eerste sneeuw (filmpje). Dean Martin zingt het begeleidende liedje.

Het prentje: via -BostonBill-.

Mr. Universe

Wat Sean Connery alleszins voor heeft op alle andere James Bond's: Connery was in 1953 finalist in de Mr. Universe-verkiezing (zie prentje - Connery is vierde van links). Vaak lees je dat hij uiteindelijk derde werd, maar als je er de bronnen op naslaat bleek dat hij als zesde eindigde. Nog altijd behoorlijk indrukwekkend, natuurlijk.

De jonge Connery was een nogal enthousiast bodybuilder die ook als model poseerde in de Edinburgh College of Arts. Een paar jaar geleden werd een schilderij van een naakte Sean Connery, daterend uit die tijd, verkocht. Prentjes? Hier.

Vogelhumor

Een interessante variant op Wittgenstein's "als een leeuw kon praten, zouden we hem dan begrijpen": als we de taal van de vogels machtig waren, zouden we dan kunnen lachen met hun grapjes? Vermoedelijk niet, zoals bovenstaand experiment in intersoortelijke moppentapperij illustreert. Tenzij Woodstock gewoon écht heel slecht grappen kan vertellen. Of Snoopy geen goede verstaander is.

Er dient nog veel onderzoek dienaangaande te worden verricht. Zoveel is duidelijk.

Het prentje: via de Peanuts-Facebookpagina.

Krampus komt

Uit de tijd dat je nog zorgeloos kindertjes kon bang maken. Braaf en zoet zijn, lieve kleinen, of Krampus komt! De behoorlijk enge Krampus werd al enige tijd geleden vervangen door die goedige sul van een Zwarte Piet en nu zouden moderne ouders ook nog het allerliefst Piet uitbannen. Ze dwalen.

Alle kindjes in de hoek. Tot ze hun onschuld kunnen bewijzen. Zo eenvoudig is dat. Niet akkoord? Leg het vanavond maar uit aan Krampus.

De edelste klank

De gebroeders Grimm (prentje) publiceerden in 1838 het eerste deel van het eerste historisch woordenboek van de Duitse taal, Das Deutsche Wörterbuch. Dat eerste deel -van A tot en met Biermolke- begint zo:

"A: de edelste en oudste klank, die vol uit borst en keel klinkt, de klank die het kind het eerst en het gemakkelijkst voortbrengt, en die bijgevolg terecht in veel alfabetten de eerste plaats inneemt."

Vergelijk dat met het openingslemma van het eerste deel van het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) uit 1864:

"A: de eerste letter van ons alfabet."

Het verschil tussen Duitsers en Nederlanders eenvoudig samengevat.

Het prentje: Elisabeth Jerichau-Baumann, Doppelporträt der Brüder Jacob und Wilhelm Grimm, 1855. De citaten komen uit: Berthold van Maris, De klanken van Grimm, Onze Taal, december 2012.

Franz San Galli

Onterecht vergeten heilig te worden verklaard: Franz San Galli (1824-1908): de uitvinder van de radiator, het wonderbaarlijke toestel dat ook de koudste winterdagen draaglijk maakt. San Galli was, ondanks zijn Italiaans klinkende familienaam, een Russische fabrikant van smeedijzer. San Galli's uitvinding was oorspronkelijk helemaal geen succes. De verkoop begon pas te lopen nadat hij -opgelet: woordspeling- de Tsaar warm maakte voor zijn uitvinding en die er vervolgens voor zorgde dat de toestellen in de Russische overheidsgebouwen werden geplaatst. En zo begon de radiator aan zijn opmars.

Op koude winterdagen: af en toe even denken aan Franz San Galli en je proberen voor te stellen hoe het leven er had uitgezien zonder centrale verwarming.

Het prentje: Franz San Galli in rust, samen met jachthond Frau.

Meest belezen

Een fijn boek: Michael Dirda, On Conan Doyle, Or, The Whole Art of Storytelling, Princeton U.P., 2012. In goed tweehonderd bladzijden de perfecte kennismaking met de wereld van de geestelijke vader van Holmes en Watson en tezelfdertijd een hartverwarmend eerbetoon aan het klassieke avonturenverhaal en aan het lezen, louter en alleen voor het plezier van het lezen.

Michaël Dirda is enigszins ervaringsdeskundig. Hij leest, als je voort mag gaan op zijn wekelijkse column in The American Scholar, werkelijk alles: van Proust en Henry James tot de meest vreemdsoortige pulp. Een mooi sfeerstuk over hem -de meest belezen man in de Verenigde Staten, volgens sommigen- vind je hier. Met een slotparagraaf die elke boekenliefhebber zonder voorbehoud onderschrijft:

... you don’t get to be the best-read man in America by giving a damn about someone else’s taste. You buy and read books that entice you for small reasons like a good cover or an intelligent introduction, books that appeal to your eccentricities. You keep as many books as possible nearby because they are in fact the very record of your eccentricities.

Geokwartetten

Winteravonden! Tijd om met het hele gezin gezelschapsspelletjes te spelen. Het zoveelste potje monopoly of mens-erger-je-niet beu? Een suggestie: geografisch kwartetten™. Leerrijk en plezierig! Kan gespeeld worden met evenveel deelnemers als er atlassen beschikbaar zijn. Verdere benodigdheden: een keukenwekker. De spelregels: de wekker wordt ingesteld op een af te spreken tijdslimiet. In die tijd maakt elk van de deelnemers zoveel mogelijk kwartetten. Als kwartetten gelden: vier geografische aanduidingen die op enigerlei wijze een serie vormen. Bijvoorbeeld -we beginnen met een gemakkelijke- vier rivieren waarvan de naam naar een kleur verwijst (de Gele Rivier, de Rode Rivier, de Blauwe Nijl, Black River). Of, al iets moeilijker, vier plaatsen met een neerhofdier in de naam (Oslo, Stiermarken, Koewacht, Goose Lake). Of nog, vier naar rookwaren verwijzende locaties (Havana, Marlboro, Ashland, Smoky Mountains). De mogelijkheden zijn schier eindeloos.

Winteravonden: laat ze komen.

Het prentje: plaatsnamen opduikend in titels van populaire liedjes, ook een mooie. Zo bijvoorbeeld Amarillo, hier door Tony Christie bezongen (filmpje).

Rotdagen

Wat ze je vergeten te vertellen op school: al die geweldige mensen, die fabuleuze levens leiden, die geschiedenis maken, die tot in de eeuwigheid herinnerd zullen worden, ja ook die mensen hebben dagen dat het gewoon allemaal maar niets is. Rotdagen, waarop ze klagen en zeuren en zich afvragen wat het allemaal voor zin heeft en of er ook maar iets is dat enigszins de moeite waard is. Ook Charles Darwin had dat soort dagen. Eén van die dagen was 1 oktober 1861, toen hij een brief aan aan de geoloog Charles Lyell afsloot met de woorden:

I am very poorly today & very stupid & hate everybody & everything. One lives only to make blunders.– I am going to write a little Book for Murray on orchids & today I hate them worse than everything.

Rotdagen: het hoort er gewoon bij. Niets om je zorgen over te maken. 

Het prentje: Darwin's studeerkamer, naar een gravure van Axel Haig. Het orchideeënboek waar Darwin in de bovenvermelde brief weinig enthousiasme voor aan de dag lijkt te leggen verscheen in 1862, onder de vermoedelijk niet door de afdeling marketing van de uitgeversfirma John Murray bedachte titel: On the various contrivances by which British and foreign orchids are fertilised by insects and the good effects of intercrossing. 

De oudere Jezus

Wat niet zoveel mensen weten: de oudere Jezus is de jongere niet. "Ik was", vertrouwde Hij onze reporter toe, "toch wel een beetje een hippie toen ik jonger was. Als dat love & peace-gedoe: man, waar was ik met mijn gedachten?". Maar moeten we elkaar dan niet 'de andere wang toekeren' (Lucas 6:29)?  "Ik mag er niet aan denken. Wie mij voor de voeten loopt kan een flink pak kletsen verwachten, ja". En die passages in de Heilige Schrift dan over 'zwaarden omsmeden tot ploegscharen' (Jesaja 2:4) of  'wie naar het zwaard grijpt zal door het zwaard vergaan' (Mattheüs 26:52)? "Dat zijn weer typisch voorbeelden van mensen die maar half luisteren als je ze een boodschap probeert mee te geven. Wat Mijn Vader en Ikzelf bedoelden was: de tijd van de zwaarden is voorbij, koop je een geweer. Je maakt op niemand nog indruk door zo'n beetje te staan zwaaien met een puntig stuk metaal. Haal zo spoedig mogelijk zo'n Winchester in huis bijvoorbeeld" (zie prentje).

Bof, de jongere Jezus was toch een stuk sympathieker dan de oudere Jezus.

Armsteunetiquette

Een onoplosbaar probleem: het gebruik van gedeelde armleuningen. In vliegtuig, trein of bioscoop deel je één en soms twee armleuningen met buurman of -vrouw. Vaak gaat dat goed, soms niet. Soms heb je mensen die de hele tijd het volledige gebruik van één of beide armleuningen opeisen (zie de man in het midden op beide prentjes). Dan kun je je daar ofwel in schikken, ofwel een soort ellebogengevecht aangaan. In de twee gevallen is het resultaat hetzelfde: de sterkste en/of de onbeschaamdste haalt het. Niets aan te doen?

Om twee redenen niet: één, het bepalen van een verdelingsregel, twee, het opleggen en handhaven daarvan. Een regel bedenken lijkt op het eerste gezicht niet zo moeilijk. Je neemt het aantal beschikbare armleuningen en verdeelt dat in functie van het aantal mensen. Maar mensen zijn notoir verschillend wat betreft hun zitgewoonten. De ene kan lang stilzitten, de andere wil dan eens links leunen, dan weer rechts. De ene leunt graag op beide armen, de andere wisselt graag af of heeft een favoriete leunarm. Het op het eerste gezicht eenvoudige verdelingsprobleem blijkt in de praktijk hels complex.

En stel dat je toch een goede verdelingsregel bedenkt, dan moet je die ook nog eens kunnen opleggen en afdwingen. Je kunt je bijvoorbeeld moeilijk een systeem voorstellen waarbij, bijvoorbeeld in de bioscoop, voor de film begint op het scherm de boodschap wordt meegegeven dat het eerste kwartier iedereen leunt op zijn/haar linkerarmsteun en er vervolgens collectief van houding wordt gewisseld en toeverlaat wordt gezocht bij de rechterarmleuning. Moeilijk realiseerbaar in een vrij land. Want dan veronderstel je ook een armleuninginspecteur en armleuningpolitie die de naleving van de regel controleert en desgevallend sanctioneert. Niet erg realistisch allemaal.

En dus zijn we terug bij af: het gebruik van gedeelde armleuningen is een onoplosbaar probleem.

Indianola

Puristen waren niet onverdeeld gelukkig toen B.B. King in 1970 uitpakte met een elpee met strijkers en soul-achtergrondkoortjes. Werd Hier De Ziel Van De Blues Niet Aan De Commercie Verkocht? Dat werd er niet beter op toen de plaat ook nog bijzonder goed bleek te lopen en drie singles de hogere regionen van de hitparade bereikten. Ojee, als dat nog maar goed kwam.

Dat deed het gelukkig. Goed veertig jaar later is Indianola Mississippi Seeds ontegensprekelijk een klassiek album. Om enigszins in de sfeer te geraken, één van de bovenvermelde hits: Chains and Things (muziekje).

Indianola, Mississippi is, voor wie alles wil weten, B.B. Kings geboorteplaats. Elk jaar komt B.B. op bezoek voor het naar hem genoemde bluesfestival. En op regenachtige dagen bezoekt hij, nemen we aan, met de kleinkinderen het B.B. King Museum. Nogal wat straten in Indianola kregen overigens de naam van liedjes van B.B. Enigszins bijzonder is Lucille Street, genoemd naar B.B.'s gitaar.

Twee blijvertjes

Uit de catalogus van de Ohio Electric Works, de vier belangrijkste elektrische nieuwigheden voor het jaar 1897. Tafellamp en fietslicht zijn blijvertjes gebleken, de lichtgevende plastron heeft het om totaal onbegrijpelijke redenen nooit gemaakt. De vierde in het rijtje -de dollar motor- is enigszins een raadsel. Doet het toestel iets als je er een dollar instopt, en zo ja wat? Komen er dollars uit als je het in het stopcontact steekt? Kan je er zelf dollars mee munten? Is het een elektrisch motortje dat je voor van alles en nog wat kan gebruiken dat, in dit geval, precies een dollar kost? Iemand een idee?

Het prentje: via Captain Spaulding.

Sodom en Gomorra

Een momentopname uit de vroege jaren zestig die bijzonder nauwkeurig weergeeft hoe de wereld toen kantelde. De door fotograaf Henk Blansjaar op het prentje vastgelegde jongedame heeft uiterlijk nog vrijwel alles van een Braaf Meisje. Maar, laten we wel wezen, welk Braaf Meisje gaat zo maar uitnodigend zitten poseren op de motorkap van een geparkeerde wagen? En ja hoor, zo snel gaat het dan: achter haar schouder liggen Sodom en Gomorra al op de loer.

De jaren zestig: het begon altijd redelijk onschuldig.

Corbu maakt koffie

Nog tot half december in Parijs te zien: de bijzonder mooie collectie portretten die fotograaf Willy Rizzo van Le Corbusier maakte (meer: hier). Corbu aan het werk, Corbu ontspannend of, zoals op dit prentje, ergens in de schemerzone tussen werk en ontspanning: Corbu maakt koffie.

Tussen werk en ontspanning: altijd de leukste momenten.

Potje tennis

Kijk daar: Bob Dylan speelt een potje tennis! En wie mag dan wel de tegenstander zijn?

Kom dat tegen: George Harrison! Aan inzet lijkt het onze vrienden duidelijk niet te ontbreken, maar technisch kan het vermoedelijk nog wel iets verfijnder. Dat kan je met wat slechte wil trouwens ook zeggen van deze versie van If Not For You: de beide heren repeterend voor het Concert for Bangladesh (filmpje). Maar slechte wil, daar doen wij niet aan mee.

Goed geregeld

Waar we in deze ontkerkelijkende tijden niet meer bij stilstaan: hoe goed de Allerhoogste zijn zaakjes wel heeft geregeld. Neem nu bijvoorbeeld de dierenwereld:

"Camels, observed a preacher in 1696, had been sensibly allotted to Arabia, where there was no water, and savage beasts 'sent to deserts, where they may do less harm'. It was a sign of God's providence that fierce animals were less prolific than domestic ones and that they lived in dens by day, usually coming out only at night, when we were in bed. Moreover, whereas members of wild species all looked alike, cows, horses and other domestic animals had been conveniently variegated in colour and shape, in order 'that mankind may the more readily distinguish and claim their respective property'. The physician George Cheyne in 1705 explained that the Creator made the horse's excrement smell sweet, because he knew that men would often be in its vicinity."

Keith Thomas, Man and the Natural World. Changing attitudes in England 1500-1800, Penguin, Harmondsworth, 1983.

Het prentje: Henri Rousseau, Le repas du lapin, 1908. Nog zoiets: als er geen konijnen waren, wie zou dan al die wortelen en sla eten? Goed geregeld!

Oorthuys in Brussel

Het kan in het algemeen geen kwaad om wel eens vaker het huis te verlaten en Brussel te bezoeken. Voor wie alsnog een goede reden zoekt: nog tot 31 december kan je in het Museum van de Stad Brussel de foto's bekijken die Cas Oorthuys tussen 1946 en 1956 van onze hoofdstad maakte.

Brussel op zijn hoogtepunt: de oude stad van de bloemenverkoopsters, statige cafés, obers met gesteven schort en met mannetjes die met paard en kar langs de straten lopen, wordt in evenwicht gehouden door de nieuwe stad van de stijlvolle Packards en Citroëns, van chroom en modernistische architectuur, van grootwarenhuizen en brede lanen. Brussel is nooit meer zo mooi geweest. Goed dat Oorthuys dat hoogtepunt voor altijd heeft vastgelegd.

(Er is ook een heel fraaie tentoonstellingscatalogus, uitgegeven bij Plaizier.)

Het prentje: Cas Oorthuys, Cafés-filtres sur les boulevards, Brussel 1952. Het terras van de Metropole, nemen we aan.

Alaska, 1965

In de reeks Opa, Vertel Nog Eens, Wat Deden De Mensen Toen Er Nog Geen TV Of Internet Bestond, vandaag: een mooie dag in Alaska, 1965.

Opmerkelijk hoe je het hierboven afgebeelde gebruik in zeer verschillende culturen tegenkomt: met z'n allen neem je een stevig laken of doek ter hand, één iemand wordt op dat laken of doek gezet en vervolgens, door laken of doek aan te spannen en krachtig opwaarts te bewegen, in de lucht geworpen. En dan vraag je je af: hebben we dat gebruik onafhankelijk van elkaar steeds weer opnieuw uitgevonden, of zag de ene stam dat van de andere af, tot ze overal ter wereld -in die dagen toen er nog geen televisie of internet was- bij wijze van vermaak en vrijetijdsbesteding af en toe besloten iemand op laken of doek te zetten en omhoog te gooien.

Goede vraag, toch?

Generatiegegeven

Nog een reden waarom je geweldig moet opletten met het interpreteren van schilderijen -of andere kunstuitingen- vanuit de tijdsgeest. In de jaren 1930 zie je inderdaad in de Italiaanse schilderkunst een ontwikkeling naar een meer cerebrale, meer afstandelijke stijl. Die ontwikkeling zie je op dat moment in heel Europa. Overal laten nogal wat schilders de post-impressionistische exuberantie achter zich en kiezen voor een klassieker, koeler, soberder idioom: vandaar de Nieuwe Zakelijkheid en het Surrealisme. De tijdsgeest?

Misschien is het minder ingewikkeld. In de schilderkunst is het niet anders dan in andere sferen. Een nieuwe generatie staat op en wil alles vooral anders dan hoe de voorgangers het tot dan toe deden. Als je opbotst tegen expressionisten die je de hele tijd bezweren je diepste innerlijke uit te drukken, dan kies je van de weeromstuit voor distantie en formalisme. De cerebrale, afstandelijke stijl van de jaren 1930 is misschien meer een generatiegegeven dan een tijdsgeestfenomeen.

Het prentje: Antonio Donghi (1897-1963), Prima della canzone, 1923.

De tijdsgeest

In Firenze loopt nog tot januari een tentoonstelling over de Italiaanse schilderkunst in de jaren 1930 (hier: een filmpje). Als je de verslagen in de buitenlandse kranten leest, gaat het steevast over de esthetische levensloosheid van het afgebeelde (zie prentje) en vervolgens wordt dan het verband gelegd met onderdrukking, censuur, oorlogsdreiging, dat soort dingen.

Als kunsthistorici het ook niet meer weten, dan verwijzen ze naar de tijdsgeest: de schilder als spiegel van zijn tijd. Dat klinkt heel slim en valt niet te weerleggen. Maar dat zegt ook heel weinig. Als je schilderijen neemt uit de jaren 1910 of 1950, dan vind je daarin met wat goede wil vermoedelijk ook een afspiegeling van die tekenen des tijds die typisch lijken voor de schilderkunst van de jaren 1930. Ook in die vroegere of latere schilderijen vind je wel iets dat je in verband kunt brengen met onderdrukking, oorlogsdreiging en censuur. De tijdgeest lijkt toch vooral een stoplap te zijn. Iets waarmee je de gaatjes in elke redenering kunt opvullen.

Het prentje: Antonio Donghi (1897-1963), Vrouw in een café, 1932.

Benny en Charlie

Eigenlijk ook wel eens aan herontdekking en herwaardering toe: Benny Hill. Charlie Chaplin was fan en vermeide zich thuis wat graag bij zijn ruime collectie Benny Hill-filmpjes. Dan kunnen onze lezers natuurlijk niet achterblijven. Omdat het zaterdag is: alle klassieke Benny Hill-ingrediënten in net geen vier minuten samengebracht: (filmpje).

Jarig zijn

Jarig zijn! De eerste vijftien jaar van je leven is dat ongeveer het allerleukste dat er is. Daarom dat honden ook zelden ouder worden dan vijftien: wat heb je nog aan het leven als je je niet meer kunt verlekkeren op het vooruitzicht van weer een nieuwe verjaardag?

(Verhip, dat is toeval. Vandaag zijn wij jarig! Straks pannenkoeken en daar lekker glaasjes cider bij. Waarmee meteen is bewezen dat we mentaal gesproken wel altijd vijftien zullen blijven.)

Oxymoron

Een oxymoron is een stijlfiguur waarbij twee woorden die elkaar tegenspreken worden gecombineerd tot één begrip: Duitse humor, Nederlandse gastronomie, Franse rock. Dat laatste is, zoals dit plaatje van Jacques Dutronc uit 1969 illustreert, overigens een bijzonder slecht voorbeeld: Le Responsable (filmpje)!

Jacques Dutronc: zo cool dat hij een hoedje moest opzetten om niet te smelten in volle zon.

Relationeel

Wat opvalt is hoezeer de samenstellende leden van koppels na verloop van tijd op elkaar gaan lijken. Je wilt ze bijvoorbeeld niet de kost geven, de stellen die deels of zelfs geheel identiek gekleed gaan. De vraag is dan: schuilt daar één of ander relationeel mechanisme achter of is het gewoon luiaardij? Als je één lelijke fleece-vest kunt kopen kan je er inderdaad net zo goed twee kopen.

Fotograaf George Maas -over diens burgerlijke stand is niets geweten- verbaast zich ook over die koppels die zich op identieke wijze uitdossen. Op zijn site vind je een opmerkelijke collectie fotografisch bewijsmateriaal.

Het prentje: het kan dus ook anders. Het is veel leuker, één, voor de medemensen en, twee, voor het gelukkige stel zelf, als iedereen vestimentair gesproken zo'n beetje zijn of haar gang gaat.