Particularisme

Onbewust is iedereen vandaag Kantiaan. Iedereen vindt dat morele oordelen maar geldig zijn wanneer ze in principe veralgemeenbaar zijn. Vrijwel niemand leeft echter naar dat principe en niet zo geweldig veel mensen hebben daar last van. Tot je het ongeluk hebt daar beginnen over na te denken. Waarom moeten morele oordelen in principe universeel zijn en voor iedereen gelden?

Uiteraard is er de inperking: veralgemeenbaar met betrekking tot vergelijkbare gevallen. Morele oordelen gelden met betrekking tot alle gelijke gevallen binnen een zelfde categorie. Maar dan nog: waarom zou dat zo moeten zijn? Want, in het echte leven bestaan niet zoiets als gelijke gevallen. Je hebt dertien kandidaten voor een betrekking. Je kunt die dertien kandidaten onmogelijk opdelen in, bijvoorbeeld, één; twee, drie of vier categorieën van gelijke gevallen, waarbinnen of waartussen je dan gaat rangschikken. Vanaf het moment dat je de concrete kandidaten elk afzonderlijk bekijkt, merk je dat je rekening zou moeten houden met een nagenoeg oneindig aantal variabelen. En hoe je die variabelen dan weer onderling moet vergelijken en ordenen, opent weer oneindige mogelijkheden. Als je dus moet kiezen -en dus een moreel oordeel vellen- kan je dat onmogelijk doen op basis van veralgemeenbare, universele principes. Wat dan?

In die gevallen -en dat geldt voor ongeveer alle situaties in het dagelijkse leven- val je vanzelfsprekend terug op vuistregels, die je onmogelijk kunt herleiden tot een achterliggend principe, maar die gebaseerd zijn op ervaring en op de inschatting van de particuliere situatie. Het gekke is: vrijwel iedereen hanteert die manier van oordelen, maar niet geweldig veel mensen durven dat ook toegeven. Liever verschuilen we ons achter algemene, universele principes. Hoewel we ons daar in de praktijk dus niets van aantrekken en daar meestal ook geen last van hebben. Tot je het ongeluk hebt daar beginnen over na te denken.

(In een klein stukje op More Intelligent Life (hier) breekt ene Simon Willis een lans voor moreel particularisme. Way to go, Simon. Op het prentje: één van de weinige particularistische patroonheiligen, Ludwig Wittgenstein, voor de gelegenheid vermomd als Oostenrijkse postzegel.)